10 Dahilan Kung Bakit Dumami ang Mangmang Ngayon By Brain Power 2177

10 Dahilan Kung Bakit Dumami ang Mangmang Ngayon

Kung iisipin mo, mas madali nang makakuha ng impormasyon ngayon kumpara dati. Pero bakit parang mas dumadami ang mga taong hindi marunong magsuri, madaling maloko, at tila hindi interesado sa mas malalim na kaalaman? Sa usapan natin ngayon, tatalakayin natin ang 10 dahilan kung bakit dumadami ang mga mangmang sa panahon natin ngayon.

Number 1

Paglaganap ng Mabilis na Impormasyon (pero mababaw)

Parang lahat ng bagay, instant na. May tanong ka? Google agad. May trending? Scroll agad. May balita? Headline lang, sapat na.

Pero heto ang problema: mabilis nga ang impormasyon, pero mababaw ang pagkakaintindi.

Halimbawa, nag-scroll ka sa Facebook. May nakita kang post na nagsasabing “Delikado ang ganitong pagkain! Pwede kang mamatay!” Nakakatakot, ‘di ba? Pero ang karamihan, hanggang doon lang—hindi na bubuksan ang article, hindi na magre-research kung totoo ba, hindi na titingnan ang source. Kaya ano ang nangyayari? Kumakalat agad ang takot, kahit kulang o mali ang datos.

Parang fast food lang ‘yan: mabilis, mura, nakaka-busog ng saglit, pero walang nutrisyon. Ganun din sa impormasyon—may impormasyon na madaling makuha, mabilis lunukin, pero kulang sa sustansya ng kaalaman.

Kaya napapansin mo, maraming tao ngayon may “opinion” sa lahat ng bagay, pero pag tinanong mo ng mas malalim, wala nang masagot. Ang sagot nila, “Eh nabasa ko kasi sa Facebook.” O kaya, “Nakita ko kasi sa TikTok.” Hindi na mahalaga kung galing ba ‘yon sa eksperto, o haka-haka lang ng kung sino.

Ang mas masakit, nakasanayan na ng tao ang mababaw na pagkuha ng impormasyon. Sanay na sa headlines, sanay na sa soundbites, sanay na sa 15-second video. Kaya pati ang atensyon span, lumiit na rin. Kung mahaba ang babasahin, “Next post na lang.” Kung mahaba ang paliwanag, “Nakakaantok.”

Kung iisipin mo, hindi masama na mabilis ang access natin sa impormasyon. Sa katunayan, advantage nga ito. Pero ang naging problema, hindi na tayo marunong maghukay ng mas malalim.

Kung dati, kapag may balita, binabasa ang buong artikulo, nakikinig sa buong talumpati, o nagbabasa ng libro para maintindihan ang konteksto, ngayon karamihan ay content lang sa mga “bits and pieces.”

At dito pumapasok ang delikado: kapag mababaw ang kaalaman ng tao, mas madali siyang lokohin. Mas madali siyang kontrolin. Mas madali siyang ipaniwala sa kahit anong naririnig niya, basta catchy ang title o maganda ang pagkakapresenta.

Kung baga, naging mabilis ang utak, pero hindi lumalim ang isip.

Number 2

Fake News at Disinformation

Kapag naririnig mo ang salitang fake news, baka iniisip mo lang na simpleng tsismis online. Pero sa totoo lang, mas malala ito. Hindi lang ito basta maling impormasyon na aksidenteng naipasa—ito ay sinadyang gawin para manlinlang. Ang disinformation naman, ‘yan yung mas mapanganib: organisado, planado, at may malinaw na agenda para kontrolin ang paniniwala ng mga tao.

Isipin mo ganito: para kang naglalakad sa palengke. Maraming nagtitinda ng prutas. May mangilan-ngilan na sariwa, pero mas marami ang magagandang display na puno pala ng bulok sa loob. Dahil hindi ka nag-ingat, bibili ka, tapos uuwi kang lugi. Ganoon din ang fake news. Ang itsura ay totoo—may magandang headline, may picture, may video pa minsan—pero kapag sinuri mo, puno ng kasinungalingan.

Bakit ito epektibo? Kasi ang fake news ay laging naka-angkla sa emosyon. Madalas galit, takot, o aliw. Halimbawa, headline pa lang: “Breaking! Malapit nang gumuho ang ekonomiya, wala nang pera sa bangko!” Kahit hindi mo pa binabasa ang laman, natatakot ka na. Kaya agad mo itong sineshare—dahil gusto mong maunang mag-abiso sa iba. Pero hindi mo napansin, baka gawa-gawa lang pala.

Relatable ba? Oo, kasi halos lahat tayo may kaibigan o kamag-anak na laging nagpo-post ng kung anu-anong balita na wala namang source. ‘Yung tipong “Sabi ng pinsan ng kapitbahay ng driver ng mayor...” tapos kumakalat na parang apoy.

At alam mo ba ang mas masaklap? Maraming taong gumagawa talaga ng fake news dahil may pakinabang. Pwede itong pampulitika—para sirain ang kalaban at palakasin ang imahe ng isang kandidato. Pwede rin itong pang-negosyo—gumagawa ng clickbait articles para kumita sa ads. O minsan naman, simpleng panlilinlang lang para magpasikat.

Kung dati, ang tsismis kapitbahay lang ang naaapektuhan, ngayon, dahil sa internet, puwede itong makarating sa milyon-milyong tao sa loob lang ng ilang minuto. At doon na nagsisimula ang problema: nagiging mangmang ang tao hindi dahil tanga siya, kundi dahil nalason na ang isip niya ng paulit-ulit na kasinungalingan.

Isipin mo kung araw-araw kang pinapakain ng maling impormasyon. Darating ang panahon, iisipin mo na iyon na ang katotohanan. Parang pagkain: kung puro junk food ang kinakain mo, magugutom ka pa rin kahit busog, kasi wala kang nakukuhang sustansya. Ganoon din sa utak—kapag fake news ang paulit-ulit mong nilulunok, nagmumukha kang busog sa impormasyon, pero kulang sa tunay na kaalaman.

Kaya mahalagang maging mapanuri. Tanungin mo lagi: “Saan galing ang balitang ito? May ebidensya ba? O baka naman puro haka-haka lang?” Kasi tandaan mo, kung hindi ka marunong magsala ng impormasyon, ikaw mismo ang magiging biktima—at baka pati pamilya mo, madadamay sa maling paniniwala na dala mo.

Number 3

Kakulangan sa Kritikal na Pag-iisip

Isa ito sa pinakamalaking dahilan kung bakit tila dumarami ang mangmang sa panahon ngayon.

Isipin mo ito: araw-araw, binobomba ka ng impormasyon. May balita sa TV, may status update sa Facebook, may trending na topic sa TikTok, may opinyon sa Twitter, at may forwarded message pa sa family group chat. Ang dami, ‘di ba? Pero ang tanong: paano mo malalaman kung alin dito ang totoo, alin ang propaganda, at alin ang gawa-gawa lang?

Dito pumapasok ang kritikal na pag-iisip.

Ang problema, karamihan sa atin ay hindi na naturuan kung paano ito gamitin. Sa halip na magtanong ng:

“Sino ang nagsabi nito?”

“Ano ang ebidensya?”

“May ibang source ba na magpapatunay dito?”

… madalas, tanggap na agad ng tao ang unang nabasa o nakita nila. Para bang automatic na "copy-paste" sa isip.

Nakita mo sa Facebook: “Ito raw ang sikreto para yumaman—ito lang ang gawin mo!” May mga like at share, kaya iisipin ng iba, baka nga totoo. Pero kung gagamitin mo ang kritikal na pag-iisip, mapapansin mong:

Walang scientific study na naka-attach.

Ang nag-post ay hindi naman eksperto.

At kung totoo ngang yayaman ka sa kape, aba, bakit hindi lahat ng mahilig magkape ay milyonaryo na?

Pero dahil walang kritikal na pag-iisip, ang iba ay bibili agad ng produkto, magpapaloko, at sa huli, mawawalan ng pera.

Sa Politika naman:

Madalas tayong nabibighani sa matatamis na salita ng kandidato. Ang iba, basta’t magaling magsalita, matikas tumayo, o laging trending, boto na agad. Pero kung gagamit ng kritikal na pag-iisip, dapat itanong:

Ano ang nagawa niya noon?

May pruweba ba ng kanyang serbisyo?

Paano niya isasakatuparan ang mga pangako niya?

Dahil kulang sa ganitong paraan ng pagsusuri, maraming nahuhulog sa bitag ng mga pulitikong magaling lang mangako.

Bakit mahalaga ito sa araw-araw?

Kasi hindi lang ito tungkol sa politika o social media—pati sa simpleng desisyon sa buhay.

Bibili ka ba ng isang bagay kasi trending?

Maniniwala ka ba agad na may “gamot” sa lahat ng sakit na mabibili lang online?

O susundin mo ba ang payo ng isang influencer na hindi naman eksperto?

Kung wala kang kritikal na pag-iisip, madaling madiktahan ang mga desisyon mo ng iba. Para kang robot na pwedeng i-program ng kung sino mang marunong magmanipula.

Sa madaling salita:

Ang taong walang kritikal na pag-iisip ay parang naglalakad nang nakapiring—madaling madapa, madaling maligaw, at madaling maisahan. Pero ang taong marunong magsuri ay parang may flashlight sa dilim—nakikita niya ang mga patibong at alam niya kung saan ligtas dumaan.

Kaya, ang kakulangan sa kritikal na pag-iisip ay hindi lang maliit na problema—isa itong malaking dahilan kung bakit maraming tao ngayon ang madaling maloko, madaling sumunod sa maling direksyon, at sa huli, nagiging mangmang kahit pa surrounded sila ng impormasyon.

Number 4

Pagka-adik sa Social Media

Isipin mo ‘to: paggising mo pa lang sa umaga, ano ang una mong hinahawakan? Selpon. Imbes na magdasal, mag-inat, o mag-isip ng plano para sa buong araw, ang unang ginagawa ay mag-scroll sa Facebook, mag-check ng notifications sa TikTok, o mag-reply sa Messenger. Para bang automatic na. Para bang programmed na tayo ng sarili nating gadgets.

At dahil dito, unti-unting nahuhulog ang tao sa isang cycle na hindi niya namamalayan, ano 'yon? Ang pagka-adik sa social media.

Kung tutuusin, hindi naman masama ang social media. Maganda siyang paraan para makipag-ugnayan, matuto, at maaliw. Pero ang problema, sobrang dami na ngayong tao ang sobrang nakasandal dito para sa halos lahat ng bagay: aliw, balita, kumpirmasyon ng self-worth, at minsan pati realidad ng buhay.

Dahil sa sobrang oras na inuubos sa pag-scroll, napapalitan ng mga meme, viral dance challenge, tsismis, at fake news ang oras na sana’y ginugol sa pagbabasa ng libro, pag-aaral ng bagong skill, o simpleng pag-iisip nang malalim tungkol sa mga isyu.

Parang ganito: kung dati ang utak natin ay parang hardin na pinapalaki ng mga libro, lecture, at diskusyon, ngayon para na lang itong balutan ng instant noodles.

Na-experience mo na ba yung tipong bubuksan mo lang dapat ang cellphone para sagutin ang isang message, pero hindi mo namalayan, isang oras ka nang nag-scroll? Tapos pagbalik mo sa to-do list mo, wala ka pang nagagawa. Ang masaklap, hindi mo rin maalala lahat ng pinanood mo.

Yan ang tinatawag na information overload pero knowledge undernourished. Ang dami mong nakita, pero wala kang natutunan.

Sa dami ng oras na inuubos natin sa social media, tanungin mo sarili mo: ilang oras sa isang araw ang ginugol mo para magbasa ng isang artikulo na lampas 3 minutes ang haba? Ilang beses kang nanood ng video na nagtuturo ng bagong skill kaysa sa nakakatawang prank?

Kung iisipin, hindi lumalawak ang kaalaman kundi mas kumikitid—kasi imbes na makita ang kabuuan ng mundo, ikinukulong tayo sa algorithm. Ang pinapakita lang sa’yo ng social media ay kung ano ang gusto mong makita. Ibig sabihin, hindi ka na exposed sa iba’t ibang pananaw—kundi sa paulit-ulit na bagay na nagpapalakas ng bias mo.

At dito pumapasok kung bakit dumadami ang mangmang. Hindi dahil bobo ang tao. Hindi rin dahil tamad lang. Kundi dahil sa sobrang pagka-adik sa social media, unti-unting nawawala ang kakayahang:

magbasa ng mahaba,

mag-analisa ng komplikado,

at maghintay ng malalim na paliwanag.

Lahat gusto “short and sweet.” Lahat gusto “5-second content.” Kaya kapag seryosong balita o mahirap intindihin, i-swipe na lang.

Ang masakit: habang ang iba ay nagsusumikap mag-aral ng coding, AI, o bagong negosyo, may mga taong hindi makaangat kasi naipit sa loop ng walang katapusang entertainment.

Number 5

Pagbaba ng Interes sa Pagbabasa

Kung iisipin mo, dati, ang pagbabasa ay isa sa pinakakaraniwang libangan. Kapag wala pang internet, maraming tao ang tumatambay sa mga library, nagbabasa ng dyaryo tuwing umaga, at ang mga bata ay masaya na kapag nakatanggap ng bagong libro. Ang pagbabasa noon ay hindi lang para sa edukasyon, kundi para rin sa aliw at paglawak ng imahinasyon.

Pero ngayon, kapansin-pansin na ang pagbaba ng interes sa pagbabasa. Bakit nga ba?

Una, mas mabilis kasi ang aliw ng social media. Imbes na maglaan ng 30 minuto para magbasa ng isang kabanata, sa TikTok o Facebook ay 30 segundo lang, meron ka nang nakakatawa o nakaka-inspire na content. Hindi na kailangan ng effort, kaya mas madaling piliin ang scrolling kaysa pagbabasa.

Pangalawa, nabago na ang atensyon span ng tao. Dahil sa dami ng notifications, reels, at short-form videos, nasanay ang utak natin na laging “on the go.” Kaya kapag libro na ang hawak at mahaba ang binabasa, mabilis tayong nainip. Yung iba nga, kahit article lang na 3 paragraphs, ayaw nang tapusin. Headline lang sapat na.

Pangatlo, nakakalimutan na ng marami ang halaga ng malalim na pagbabasa. Ang libro o mahabang artikulo ay hindi lang nagbibigay ng impormasyon, kundi nagtuturo rin kung paano mag-analisa, magtanong, at mag-isip nang mas malawak. Sa madaling salita, ito ang nagpapatalas ng kritikal na pag-iisip. Pero dahil sa kawalan ng interes, mas marami ang nagiging mababaw ang pagkaunawa sa mundo.

Halimbawa, isipin mo kung may debate tungkol sa politika. Yung taong nagbabasa ng libro, artikulo, at history, may matibay na pundasyon ng ideya. Samantalang yung umaasa lang sa Facebook posts, madalas limitado lang sa opinyon ng iba, hindi sa totoong datos.

Relatable din ito sa kabataan ngayon: maraming estudyante ang hirap sa essay o research dahil hindi sanay magbasa ng malalim na references. Madalas, copy-paste lang mula Google. Ito’y bunga ng kawalan ng tiyaga sa pagbabasa.

At heto pa ang mas masakit: kapag hindi marunong magbasa ng malalim, mas madaling malinlang. Kaya maraming nahuhulog sa fake news at tsismis, kasi hindi sanay magsuri.

Kung tutuusin, hindi naman masama ang social media. Pero dapat balanse. Kung kaya mong gumugol ng 2 oras sa TikTok, bakit hindi ka maglaan ng 20 minuto sa isang libro na magpapayaman ng isip mo?

Ang pagbabasa ay parang ehersisyo ng utak. Kung hindi mo ito ginagawa, manghihina ang iyong pag-iisip. Kaya’t habang tumatagal na bumababa ang interes ng tao sa pagbabasa, mas nagiging madali para sa lipunan na magkaroon ng mababaw na pananaw, at ito ang dahilan kung bakit tila dumarami ang mangmang.

Number 6

Pagpapahalaga sa Entertainment kaysa Edukasyon

Kung mapapansin mo, sa panahon ngayon, mas maraming tao ang mas abala sa kung anong bago sa Netflix, trending sa TikTok, o viral sa YouTube kaysa magbasa ng libro o manood ng educational content. Hindi masama ang mag-enjoy, normal ‘yan bilang tao. Ang problema, nagiging mas prioridad na ng karamihan ang aliw kaysa kaalaman.

Isipin mo na lang: ilang oras ang nauubos ng isang tao sa panonood ng serye o pag-scroll sa TikTok? Madalas, kaya niyang gumising hanggang madaling-araw para lang matapos ang isang season ng palabas. Pero kapag pinag-aral ng isang mahaba-habang article, research paper, o kahit simpleng lecture video, mabilis nang inaantok o naiinip.

Bakit ganito? Kasi entertainment gives instant dopamine—‘yung mabilisang saya, tawa, kilig, o aliw. Hindi mo kailangang mag-effort masyado para matuwa. Pero ang edukasyon, kabaligtaran. Kailangan ng pasensya, focus, at commitment. Ang reward, delayed—hindi agad-agad makikita, kundi sa future, kapag nagamit mo na sa career, negosyo, o decision-making.

Ang mas nakakalungkot, nakikita mo rin ito sa social media culture. Kung ang content ay tungkol sa tsismis ng artista, milyon agad ang views. Pero kung tungkol sa history, science, o economics? Kadalasan, mababa lang ang engagement. Para bang mas mahalaga sa marami ang malaman kung sino ang bagong jowa ng celebrity kaysa intindihin kung bakit tumataas ang presyo ng bilihin.

At dahil dito, unti-unti nating minamaliit ang edukasyon. Ang mindset, “Basta masaya ako ngayon, okay na.” Pero kung iisipin mo, ano ba ang mas mahalaga sa long run? Ang matandaan mo kung sino ang bida sa latest K-drama, o ang matutunan mo kung paano mag-handle ng pera, magdesisyon ng tama, at mag-survive sa totoong buhay?

Relatable ito lalo na sa kabataan. Kung may exam bukas, pero may bagong labas na episode ng paborito mong series, alin ang pipiliin mo? Madalas, entertainment ang nauuna. Kasi nga, mas madali at mas nakaka-excite. Pero ang kapalit? Bumababa ang kalidad ng kaalaman na dapat sana ay foundation mo sa buhay.

Kaya dumadami ang mangmang hindi dahil bobo ang tao, kundi dahil mali ang pinapahalagahan. Pinipili ang aliw kaysa pagkatuto. At sa dulo, ang naipon mo ay panandaliang saya, hindi pundasyong kaalaman.

Number 7

Pagiging Tamad Mag-isip

Kung mapapansin mo ngayon, parang dumadami na ang taong ayaw nang maglaan ng effort para unawain ang isang bagay. Nasanay kasi tayo sa mundo ng “shortcut.” Gusto natin lahat mabilis, madali, at hindi masyadong nakakapagod isipin. Halimbawa, kung may nakita kang post sa Facebook na may catchy headline, kadalasan doon ka na naniniwala kahit hindi mo binasa ang buong artikulo. Kasi nga, nakakatamad. Bakit ka pa magbabasa ng tatlong pahina kung pwede namang sa isang sentence lang, feeling mo, gets mo na?

Pero ito ang problema: kapag tamad kang mag-isip, nagiging madaling target ka ng maling impormasyon. Isipin mo, kung lahat ng nakikita mo ay tinatanggap mo agad nang walang tanong-tanong, para kang sponge na sumisipsip ng kahit anong ipahid sa’yo. At hindi lahat ng ipapahid sa’yo ay malinis o totoo. Minsan puro basura.

Relatable ito sa pang-araw-araw na buhay. Halimbawa, may kaklase o katrabaho ka na biglang nagkuwento ng chismis. Imbes na suriin mo kung may basehan ba yung sinasabi niya, diretso ka agad sa pag-share. “Ay talaga? Grabe!” – ayun, kumalat na ang maling impormasyon. Hindi dahil masama ang intensyon mo, kundi dahil tinamad ka lang mag-isip.

Ganito rin sa mga isyung panlipunan. Maraming tao ang bumoboto, sumusuporta, o lumalaban para sa isang paniniwala nang hindi man lang iniisip nang malalim kung tama ba o mali, kung totoo ba o gawa-gawa lang. Kasi mahirap magtanong, mahirap mag-research, mahirap mag-doubt—mas madali kasing sumabay na lang sa uso.

Ang pagiging tamad mag-isip ay parang fast food. Mabilis, mura, at nakakatakam. Pero kung palagi kang fast food, sisirain nito ang katawan mo. Sa utak, ganoon din. Kung puro madali lang ang gusto mo, masisira ang kakayahan mong magsuri, mag-analisa, at magdesisyon ng tama.

At aminin natin, lahat tayo nagiging guilty dito minsan. Kasi nga nakakapagod mag-isip, lalo na kung stress ka na sa trabaho, problema, o buhay. Kaya ang ending, nagpapadala ka na lang sa pinakamadaling sagot. Pero tandaan: kung palaging shortcut ang pipiliin, ikaw din ang malulugi. Dahil sa dulo, ang taong hindi marunong mag-isip para sa sarili niya, laging may ibang iisip at magdedesisyon para sa kanya.

Number 8

Influence ng mga Influencer

Alam mo, napakalaki ng epekto ng mga tinatawag nating influencers sa panahon ngayon. Sila yung mga tao na nakikita mo sa TikTok, YouTube, Instagram, o kahit sa Facebook—mga taong may libo-libo o milyon-milyong followers. At dahil nga sikat sila, maraming tao ang agad na naniniwala at sumusunod sa kahit anong sabihin nila.

Pero eto ang tanong: lahat ba ng influencers ay may tamang kaalaman?

Kadalasan, hindi. Marami sa kanila, hindi eksperto sa sinasabi nila. Ang background nila, entertainment, dance, lifestyle, o kahit prank videos lang. Wala namang masama doon kung aliw ang habol mo. Ang problema, kapag nagbibigay na sila ng opinyon o impormasyon tungkol sa seryosong bagay—politika, ekonomiya, kalusugan, kasaysayan—at maraming tao ang basta na lang naniniwala dahil sa kanilang kasikatan, hindi dahil sa katotohanan ng kanilang sinasabi.

May influencer na nag-trending kasi may sinabi siyang “masama ang vaccine” o “may sikreto ang gobyerno.” Ang dami niyang views, ang dami niyang likes, at syempre, marami ring nadala. Ang ending? Imbes na makinig sa doktor o eksperto, mas pinaniwalaan ng iba yung vlogger na walang medical background.

O kaya naman, may nagpo-promote ng “instant yaman scheme” online. Dahil sikat at magaling magsalita, maraming nadadala. Pero sa dulo, malalaman mong scam pala. Sino ang lugi? Yung mga naniwala.

Ang nakaka-relate dito, marami kasing tao ang mas madaling maniwala sa taong nakikita nilang “totoo” o relatable sa camera kaysa sa mga seryosong eksperto na parang boring pakinggan. Gets mo? Mas gusto ng tao yung nakakaaliw kaysa yung nakaka-educate.

At dito pumapasok yung problema.

Ang mga influencer, imbes na magbigay ng tamang kaalaman, mas inuuna ang views, likes, at shares. Bakit? Kasi dun sila kumikita. Kung mas kontrobersyal ang sasabihin nila, mas maraming reactions. At kung mas maraming reactions, mas maraming pera.

Kaya dumadami ang mangmang. Hindi dahil walang access sa impormasyon ang mga tao, kundi dahil mali yung pinipili nilang pakinggan. Mas pinapakinggan ang influencer kaysa scientist, mas pinapaniwalaan ang content creator kaysa history book, at mas sinusunod ang trending video kaysa sariling critical thinking.

At kung iisipin mo, tayo rin ang may kasalanan. Kung hindi natin masyadong binibigyang halaga ang katotohanan, at puro aliw lang ang hanap natin, natural lang na lumakas pa lalo ang impluwensya ng mga influencer—even kung mali o kulang ang sinasabi nila.

Na-try mo na bang mag-share ng video kasi entertaining siya, kahit hindi ka sigurado kung totoo yung content? O kaya, naniwala ka agad sa sinabi ng sikat na personality kasi ang galing niyang magsalita? Kung oo, wag kang mag-alala—hindi ka nag-iisa. Yan ang realidad ng social media culture ngayon.

Number 9

Pagkakait ng Sistema

Kapag sinasabi nating “sistema,” hindi lang gobyerno ang tinutukoy dito. Kasama dito ang buong estruktura ng lipunan—edukasyon, ekonomiya, pulitika, at pati media. At sa kasamaang palad, maraming aspeto ng sistemang ito ang nagiging hadlang para umangat ang antas ng kaalaman ng tao.

Isipin mo na lang:

May isang estudyante na gustong matuto, pero ang hawak na libro ay luma pa noong panahon ng nanay niya. Ang mga guro, kulang sa training o sobra ang trabaho kaya wala nang oras mag-focus sa kalidad ng pagtuturo. Sa public school, siksikan sa isang classroom—50 hanggang 60 estudyante—paano ka nga naman matututo ng tama kung halos hindi ka na makita ng guro?

At dagdagan pa natin: paano kung wala kang pera para sa mga review center, gadgets, o stable na internet?

Ibig sabihin, kahit gaano ka kasipag, may pader na agad sa harap mo dahil hindi patas ang laban.

Hindi rin natin maikakaila na minsan, may mga tao o institusyon na sadyang hindi pinaprioritize ang tunay na edukasyon ng masa. Bakit? Kasi kung ang mamamayan ay kulang sa kaalaman, mas madali silang kontrolin.

Kung hindi ka marunong magsuri, mabilis kang maniniwala sa fake news. Kung hindi ka marunong magtanong, mabilis kang maloloko ng mga pulitiko. At kung hindi ka marunong mag-demand ng tama, tatanggapin mo na lang kung ano ang ibibigay ng sistema.

Para bang ganito: isipin mo, may tindahan. Ang tindero, alam niyang gutom ka. Pero imbes na bigyan ka ng masustansyang pagkain, binibigyan ka niya ng junk food. Busog ka nga, pero hindi ka lumalakas. Ganoon din ang sistema—madalas binibigyan tayo ng konting impormasyon, pero hindi sapat para maging matibay ang pundasyon ng isip.

Tingnan mo na lang ang social media.

Mas maraming algorithm ang nagtutulak sa iyo papunta sa sayaw, tsismis, at kung ano-anong entertainment kaysa sa mga aralin tungkol sa kasaysayan, ekonomiya, o agham. Ibig sabihin, mismong sistema ng teknolohiya, hindi nakatutok sa pagpapalawak ng isip mo kundi sa pagpapalakas ng atensyon mo sa aliw. Bakit? Kasi mas kumikita sila kapag naaaliw ka kaysa natututo ka.

Sa huli, parang naka-program ang sistema para gawing consumers, hindi thinkers ang tao.

Kapag pinagsama-sama mo ang lahat ng ito—kulang na edukasyon, limitadong resources, at manipulasyon ng impormasyon—nagkakaroon tayo ng lipunang mas vulnerable sa kamangmangan. Kaya nga kahit gaano katalino ang isang bata, kung ang kapaligiran niya ay hindi nagbibigay ng tamang oportunidad, lalaki siyang dehado.

Kaya masasabi natin: hindi lahat ng mangmang ay dahil sa katamaran. Minsan, sila mismo ang biktima ng sistemang sadyang nagkakait ng pagkakataon para matuto at maging kritikal.

Number 10

Overload sa Impormasyon

Alam mo ba yung pakiramdam na sobrang dami ng pagkain sa buffet? Ang daming ulam—may adobo, sinigang, kare-kare, lechon, at dessert pa. Ang problema, dahil lahat gusto mong tikman, nauuwi ka sa hindi mo na nalalasahan nang buo ang bawat isa. Ganito rin ang nangyayari sa informational overload.

Sa panahon ngayon, literal na nasa palad mo na ang buong mundo. Isang click lang sa phone mo, libo-libong sagot agad ang lalabas. May tanong ka? Search sa Google, scroll sa Facebook, tap sa TikTok, o nood sa YouTube. Ang dali, ‘di ba? Pero eto ang problema: dahil sobrang dami ng impormasyong nakukuha natin, hindi na natin alam alin ang dapat paniwalaan at alin ang basura lang.

Isipin mo, gusto mo lang malaman kung paano pumayat. Pag-search mo, may nagsasabing kumain ka raw ng maraming protina, may iba naman nagsasabi iwasan daw ang karne. May keto diet, may intermittent fasting, may detox juice, at may nagsasabing "magdasal ka lang, papayat ka." Ayun—mas lalo kang nalito kaysa natulungan.

Ito ang tinatawag na paradox of choice. Kapag sobrang dami ng pagpipilian, imbes na maging empowered ka, lalo ka lang nagiging walang alam kung ano ba talaga ang tama.

Sa social media, mas lumalala pa. Bakit? Kasi lahat ng tao ngayon, parang may sariling "mic." Kahit sino puwedeng magpanggap na eksperto. May vlog, may post, may reels, at minsan mas viral pa ang maling impormasyon kaysa sa tamang datos. Dahil mas nakakaaliw ang fake news, conspiracy theories, at clickbait titles.

At dahil dito, marami ang natatabunan. Ang mga importanteng impormasyon gaya ng tungkol sa ekonomiya, kalikasan, o tunay na isyu sa lipunan, natatabunan ng kung anu-anong trending dance challenge, tsismis sa artista, o kung ano na namang kalokohan sa TikTok.

Kung tutuusin, hindi problema ang kakulangan ng impormasyon ngayon. Ang problema ay sobra-sobra ito, kaya para tayong nalunod sa dagat ng data. Ang mas masakit, kahit meron kang access sa pinakamatalinong sagot, kung hindi ka marunong magsala ng tama at mali, magiging mangmang ka pa rin.

Relatable ito lalo na sa mga estudyante. Halimbawa, nagre-research ka ng assignment. Ang dami mong tabs na nakabukas: Wikipedia, Quora, blogs, YouTube lectures. Pero sa sobrang dami, hindi ka na nakakatapos. Ang ending, copy-paste na lang o kaya sumusuko na lang.

Kaya nga minsan, mas maganda pa rin ang old school—konti pero solid na sources, kaysa libo-libo pero puro ingay lang.

Kung tutuusin, ang informational overload ay parang pagkain ng sobrang fast food. Akala mo busog ka, pero kulang ka pa rin sa nutrisyon. Akala mo marami ka nang alam dahil dami mong nabasa at napanood, pero mababaw pala ang pagkaunawa mo.

Konklusyon:

Kung mapapansin mo, lahat ng dalawampung dahilan na nabanggit ay hindi lamang tungkol sa kakulangan ng talino o kapasidad ng tao. Ang masakit na katotohanan, hindi naman talaga kulang ang utak ng mga tao ngayon—ang kulang ay direksyon, disiplina, at malasakit sa kung anong klaseng impormasyon ang kanilang inaabsorb araw-araw.

Sa panahon ngayon, mas madali nang makahanap ng impormasyon kaysa dati. Isang pindot lang sa cellphone, makakakuha ka na ng sagot sa kahit anong tanong. Ngunit, dito rin nagiging problema. Dahil sobrang dali na ng lahat, hindi na rin natututong magsuri ang tao kung alin ang totoo at alin ang hindi. Para bang instant noodles: mabilis nga, pero wala masyadong sustansya.

Kung iisipin mo, hindi talaga masama ang teknolohiya, social media, o entertainment. Ang masama ay kapag doon lang umiikot ang mundo natin, at wala na tayong oras para palalimin ang ating kaalaman. Kaya maraming nahuhulog sa pagiging mangmang—hindi dahil mahina ang ulo, kundi dahil nasasanay sa mababaw at mabilis na impormasyon na hindi na tinitingnan kung may laman ba talaga.

Relatable ito sa pang-araw-araw na buhay. Halimbawa, kapag may isyu sa lipunan—imbes na mag-research o magbasa ng credible na sources—mas pinapaniwalaan agad kung ano yung trending na post o kung sino yung influencer na malakas ang dating. Ang masama, nagiging "default" mindset na: “Ah, ganito kasi sabi nila, so tama na ‘yun.” Hindi na tinatanong, “Bakit? Ano ang ebidensya? May ibang anggulo ba?”

At kung tutuusin, hindi lang ito problema ng indibidwal, kundi problema rin ng lipunan. Kasi kung ang karamihan ay mangmang, mas madaling maimpluwensyahan ng maling lider, maling paniniwala, at maling direksyon ang buong bayan. Parang domino effect—kung hindi marunong magsuri ang isa, madadala ang iba, at tuloy-tuloy na ang pagkalat ng maling impormasyon.

Pero may pag-asa. Dahil ang solusyon, nasa simpleng bagay lang: willingness na matuto. Kung magsisimula tayong muling pahalagahan ang pagbabasa, makinig sa mga eksperto, magtanong bago maniwala, at maglaan ng oras para pag-isipan ang mga nakikita at naririnig natin, unti-unting mawawala ang kalakaran ng mangmang na lipunan.

Sa huli, ang pagiging mangmang ay hindi kapalaran—kundi pagpili. Pwede mong piliin kung gusto mong manatiling bulag sa katotohanan o pipiliin mong buksan ang isipan para sa mas malalim na pag-unawa. Kaya ang tanong ngayon: ikaw ba’y makikihalo sa karamihan na nakukuntento sa mababaw, o magiging isa ka sa kakaunti na handang lumangoy nang mas malalim para sa tunay na kaalaman?